Bloedonderzoek bij voedingstekorten, nuttig of niet?

Paardeneigenaren denken vaak dat ze een bloedmonster van hun paard moeten laten analyseren om te weten of ze het paard voeren wat hij of zij nodig heeft. Helaas is dit niet geheel betrouwbaar. In dit artikel leggen we uit waarom dat is.

 

Bloedonderzoek kan veel vertellen over het algehele welzijn van je paard. Het kan jouw dierenarts waardevolle gegevens verschaffen voor het diagnosticeren van orgaanstoornissen, infecties, stressindicatoren, sommige ziekten en vergiftiging door zware metalen. Goed geïnterpreteerde bloedtestresultaten, in combinatie met eventueel andere tests zoals urinetests, de symptomen en het algemene klinische beeld, zijn zeer belangrijke diagnostische hulpmiddelen. Een bloedtest is echter een slechte indicator voor de status van de meeste mineralen en de volledigheid van de voeding.

 

Bloed is eigenlijk een soort weefsel in het lichaam dat essentieel is voor het functioneren van de bloedsomloop, net zoals bot-, spier- en gewrichtsweefsel essentieel zijn voor het correct functioneren van het bewegingsapparaat. De taak van het bloed is het transporteren van zuurstof, voedingsstoffen, hormonen en de immuunrespons naar cellen door het hele lichaam, en het verwijderen van afvalstoffen. Het bloed reguleert ook de lichaamstemperatuur en is van cruciaal belang voor het handhaven van de pH- en vochtbalans.

 

Idealiter verzamelt het bloed goede, gezonde zuurstofmoleculen als het door de longen stroomt, en de noodzakelijke voedingsstoffen als het de darmwand passeert. Vervolgens levert het de voedingsstoffen en het zuurstof af bij alle cellen die ze nodig hebben, waar dan ook in het lichaam. Maar wat als de darmen niet de voedingsstoffen beschikbaar hebben die het bloed naar de cellen wil transporteren? Dit kan gebeuren als het paard niet de juiste voeding krijgt, of als concurrerende mineralen elkaar in de weg zitten om opgenomen te kunnen worden.

Calcium en fosfor zijn een goed voorbeeld van mineralen die in de juiste balans moeten worden gevoerd, zodat het bloed de juiste niveaus uit de darmen kan halen. Maar stel nu dat er te veel fosfor in de voeding zit in verhouding tot de hoeveelheid calcium. Het bloed krijgt dan niet genoeg calcium uit de darmen, maar wel voldoende fosfor. Je zou dan verwachten dat een bloedtest een laag calciumgehalte aantoont, maar helaas is dat niet waar…

 

Het lichaam van het paard staat niet snel toe dat de calciumspiegels in het bloed te laag worden, omdat dit levensbedreigend kan zijn. Wanneer het calciumgehalte in het bloed onder een aanvaardbaar niveau daalt, sturen hormonen een signaal naar het bloed om calcium uit de lichaamsvoorraden (met name de botten) te verzamelen om het dier in leven te houden. Dit betekent dat je jouw paard een gevaarlijk laag calciumgehalte kunt geven (of een dieet met een zeer slechte calciumbalans ten opzichte van fosfor) en dat dit niet uit een bloedtest zal blijken. Na verloop van tijd zal zich zwakte in de botten voordoen, omdat deze grote hoeveelheden calcium hebben ingeleverd om de meer vitale organen overeind te houden. Tegen de tijd dat het calciumtekort in het bloed zichtbaar wordt, zit het paard al in de problemen. 

Deze situatie is op meerdere voedingsstoffen van toepassing, waaronder energie, eiwitten, vitamines en mineralen. Er zijn ook veel voedingsstoffen die onderling afhankelijk zijn, en in evenwicht moeten worden gehouden om de opname uit de darmen te optimaliseren.

 

Je kan het vergelijken met de supply chain binnen een bedrijf. Het lichaam slaat veel voedingsstoffen op, waaronder energie in de vorm van vet, eiwitten in de vorm van spieren en mineralen in verschillende organen. De cellen in het lichaam gebruiken de voedingsstoffen om het dier in leven te houden, te laten functioneren en te presteren. Het bloed is de chauffeur die zorgt voor gratis thuisbezorging. Als het paard niet eet wat het nodig heeft en het bloed de voedingsstoffen niet kan verzamelen op het hoofdkantoor (het grensoppervlak van de darmen), trekt het de rest van de benodigde voedingsstoffen uit andere opslaglocaties en levert het deze alsnog af aan de cellen die ze besteld hebben. De totale voorraad zal dus blijven dalen, tot het hoofdkantoor de boel weer op orde heeft gebracht.

 

De bloedspiegels van veel voedingsstoffen worden streng gecontroleerd door het endocriene systeem, zodat ze binnen aanvaardbare grenzen blijven. Voordat je de meeste mineraaltekorten met een bloedtest op kunt sporen, moeten de lichaamsvoorraden en het dieet dus zo ernstig zijn uitgeput dat het paard meestal al in een moeilijke situatie verkeert.

Plasmaconcentraties van de mineralen fosfor, koper, zink en selenium kunnen problemen met de inname weerspiegelen, maar zijn zo variabel dat alleen ernstige onevenwichtigheden zullen worden gedetecteerd. Bovendien vereist een tekort aan selenium een andere test dan het meest gebruikelijke panel.

IJzer is een ander mineraal dat de bloedspiegels niet nauwkeurig weerspiegelen. Er is een complexere reeks bloedanalyses nodig om de ferritine- en transferrinewaarden (twee soorten bloedeiwitten) te bekijken, die betere indicaties geven van de ijzervoorraden en het vrije ijzer in het lichaam. Bloedarmoede is niet diagnostisch voor een ijzertekort, omdat er veel andere, meer waarschijnlijke oorzaken van bloedarmoede bij paarden zijn. 

 

Bedenk ook dat bloedonderzoek alleen de status laat zien van het moment waarop het bloed werd afgenomen, het is eigenlijk een foto van een dynamische situatie. Sommige niveaus variëren behoorlijk gedurende de dag, afhankelijk van het moment van training en meest recente maaltijd bijvoorbeeld, waardoor de interpretatie en identificatie van excessen of tekorten moeilijker wordt. Daarnaast is het veel makkelijker om te zien wanneer er iets mis is, dan om te bepalen wanneer de situatie voor dat individuele paard optimaal is. Testresultaten moeten ook altijd gebruikt worden als aanvulling op wat je ziet en, indien van toepassing, wat je voelt tijdens training. 

 

Haaranalyse is niet zo variabel, maar het is ook geen actueel beeld. Het analyseren van haarmonsters geeft een beeld van wat er de afgelopen maanden is gebeurd, maar wat mogelijk niet representatief is voor het huidige rantsoen. Er zijn verschillende bedrijven die haartesten aanbieden, maar elk lab heeft zijn eigen normale waarden aangezien analyseprocedures, analytische temperaturen, hardware en monsterbehandeling van laboratorium tot laboratorium verschillen. Daarnaast komt verontreiniging van haarmonsters, vooral met vuil, vrij vaak voor. Deze factoren kunnen de resultaten en interpretatie, en daarmee de betrouwbaarheid, flink beïnvloeden.

 

Hoe kan je als eigenaar dan wél erachter komen of je paard de juiste voeding krijgt? Omdat bloedonderzoek de tekortkomingen mogelijk niet accuraat weergeeft en haartesten een blik op de geschiedenis zijn in plaats van actuele gebeurtenissen, is de beste manier om te beoordelen of er voedingstekorten bestaan, door naar het dieet te kijken. 

Uit de resultaten van wetenschappelijk onderzoek is voor de belangrijkste voedingsstoffen gebleken wat het gemiddelde paard nodig heeft. Door deze behoefte vast te stellen (naargelang gewicht, leeftijd, activiteit, etc)  kan een rantsoen samengesteld worden dat het vereiste niveau van elke voedingsstof bevat en concurrerende verhoudingen in evenwicht houdt. Naast deze berekeningen blijft het wel belangrijk ook naar het paard zelf te kijken, wat voor de één voldoende is, kan voor een ander te weinig zijn. De berekeningen zijn op basis van gemiddelden, en kunnen worden bijgesteld n.a.v. de ervaringen en kennis over het betreffende paard. 

Soms is trial-and-error de simpelste en voordeligste manier van diagnostiek. Heeft het paard last van stijfheid? Reageert hij goed op een paar weken extra vitamine E, zal waarschijnlijk een tekort een rol hebben gespeeld. Merk je geen verschil, zal vitamine E de oorzaak niet zijn en kan je verder zoeken. Zo ook met nerveus gedrag wat veroorzaakt wordt door een tekort aan magnesium. Wanneer je magnesium bij gaat voeren en de klachten verminderen, weet je dat je op het juiste spoor zit. Zo zijn er wel meer nutriënten waarbij je gerust eens kan uitproberen of het werkt of niet. En ook hierbij is het ene paard het andere niet, dus blijf goed kijken naar wat ze ons laten zien. Wil je weten wat de tekenen zijn van een tekort/overschot aan voedingsstoffen, dan is ons artikel “Van vitamine A tot Zink” een fijn naslagwerk.